Салам астында бәрәңге үстерүче Илдар Исмәгыйлев: «Уңышы чүпләп бетергесез булды»

Бәрәңге шулай да үсәмени дип шаккатмагыз, ничек кенә үсә әле! Салам астында күп еллар бәрәңге үстерүче, Азнакайда яшәүче нефтьче, һәвәскәр бакчачы Илдар Илгиз улы Исмәгыйлевтән  бәрәңге утыртуның әлеге ысулы хакында сораштык.

– Илдар әфәнде, ничек бәрәңгене гадәти булмаган ысул белән утыртырга булдыгыз?

– Хатыным эш буенча Бөгелмәгә барган җирендә бер иҗади кешенең бүлбеләрне саламга күмеп утыртуын күреп кайткан иде. Мин үзем дә бакча эшләрен бик яратканлыктан, моның белән кызыксындым. Интернеттан бу хакта юмористик рухта эшләнгән бер видео да таптым. Моның бер нәрсәсе дә юк икән бит, дидем дә киләсе язда шулай утыртып карадым. Инде менә җиде ел дәвамында шушы ысулны кулланам.

– Сезнең бакчагыз зурмы соң?

–Бакчабыз зур түгел, бәрәңгегә 2 сутый чамасы гына җир кала. Әмма шуннан да байтак кына уңыш җыям. Бәрәңгене кырыйлары такта белән әйләндереп алынган 0,9×9,0 м үлчәмендәге түтәлләрдә үстерәм. Болай эшләгәндә, бәрәңге утыртыласы җир тапталмый. Чүп утаганда да таптап йөрисе булмый.

– Мондый ысул белән утыртканда чүп басмый, диләр. Ә колорадо коңгызларыннан ничек котыласыз?

– Гадәттә бәрәңге бакчасын эт эчәгесе баса. Ә саламга күмеп утыртканда, ул салам өстенә чыгып, әллә кайдан ук күренеп тора һәм тамыры-ние белән бик җиңел генә тартып алына. Башка чүпләр дә җиңел генә утала. Коңгызларга килгәндә, баштарак җыеп кына алардан котылу ягын карый идем. Әмма болай гына бетмәгәч, берәр нинди препарат белән эшкәртеп чыгудан башка чара калмый. Дөрес, соңгы елларда коңгызлар азайды-азаюын. Элек «химия» белән ике тапкыр эшкәртсәм, хәзер бергә генә калдырдым. Тора-бара бу корткычлар бөтенләй дә бетәр төсле.

– Бәрәңгене күмү өчен теләсә нинди салам ярыймы һәм ул күп кирәкме? Аңа тычканнар ияләшмиме?

– Авылда 25–30 сутый җирдә бәрәңге утыртучыларга бу ысул бик кулай булыр дип уйламыйм, чөнки зур бакчаны тулысынча салам белән каплап чыгу мөмкин эш түгел. Үземнең 2 сутый бәрәңге җиренә инде әллә кайчаннан бер түк салам алып кайткан идем, әле һаман шуны кулланам. Ул саламны чыгарып түкмисең – ел саен җыелып килә, бакчага тирес тә кертәсе түгел – әзер ашлама дигән сүз. Өстәргә кирәк булса, болын-кырлардан бераз үлән чабып, машинага төяп алып кайтам да шуның белән буразналар өстен каплаштырам. Бәрәңгене күмү өчен арыш саламы әйбәт. Ник дигәндә, чәнечкеле булганлыктан, тычканнар анда ияләшми.

– Болай утыртылган бәрәңге буразналарын өяргә, корыга китсә, су сибәргә кирәкме? Явымлы елларда бәрәңге череп бетмиме?

– Нәкъ менә бәрәңге төбен өю, чүп утау кебек эшләрне яратмаучылар өчен әйбәт ысул инде ул.  Бәрәңге төбен туфрагы йомшарып, һава  керсен өчен өяләр. Ә салам астында үсә торган бәрәңгегә болай да бик йомшак, һавасы да кереп тора. Су сибүгә килгәндә, бәрәңгеләрем корырак җәйдә әйбәтрәк тә үсә әле. Салам туфрактагы дымны бик әйбәт саклый. Яңгыр берничә тапкыр яхшылап яуса, шуның белән җәй чыгарга да мөмкин. Бик корыга китсә генә сипкәлим.  Шул ук вакытта бәрәңге явымлы елларда фитофтора белән дә чирләми. Әлеге дә баягы – салам эчендә һава әйбәт йөри. Гомумән, бәрәңге үстерү эшен бик нык җиңеләйтә торган ысул бу.

– Ә уңышы ничегрәк була?

– Бер түтәлдән гадәттә 5–6 чиләк уңыш чыга. Бик килешкән елларда – күбрәк тә. Ә беренче ел утыртканда, бөтенләй дә чүпләп бетергесез булды. Уңыш җыеп алуның күңеллелеге генә ни тора! Саламны күтәреп җибәрәсең, ә астында – каз йомыркалары кебек сап-сары бәрәңгеләр тәгәрәшеп ята… Кыскасы, киңәшем шул: кечкенә генә җирдән мул уңыш алырга телисез икән, бәрәңгене саламга күмеп утыртыгыз!

 
Бәрәңгене саламга күмеп утырту буенча Илдар Исмәгыйлев киңәше

•     Туфракны эшкәртеп, иңе – 90 см, буе – 9 метр озынлыктагы түтәлләр ясыйбыз.
•     Туфракны 10 сантиметр (ярты көрәктән кимрәк) тирәнлектә көрәк белән ярып, ике рәт ясыйбыз.
•     Буразна төбенә бераз компост һәм көл сибәбез. Тиресне исә җирне эшкәрткәнче үк туфракка кертү кирәк.
•     Бәрәңге орлыгын, 25–30 см ара калдырып, буразналарга тезеп чыгабыз.
•     Буразналарны 20 см чамасы калынлыкта ярымчерегән салам белән каплыйбыз.

Ватаным Татарстан