Хезмәт

Балтач районы

18+
2024 - Гаилә елы
Азьлане

Анай кылы вуоно уж ӧнерам

Мон удмурт нылаш. Вераськисько удмурт кылын. Куддыр малпаськисько: «Мар меда мон быгато малпаны выльзэ ас кылыным? Кызьы меда со юрттоз мыным азьлань улонам?»

Ӟаны шоръёзо школаысь удмурт кылъя но литературая дышетӥсьлэн Олеся Яковлевалэн тыршеменыз Николай Никифоровлы сӥзем лыдӟонъёсы пыриськем нылпиослэн литературной творчествоя ужъёссы нимысьтыз бичетын инты басьтӥзы

Анай кылы вуоно уж ӧнерам

Мон удмурт нылаш. Вераськисько удмурт кылын. Куддыр малпаськисько: «Мар меда мон быгато малпаны выльзэ ас кылыным? Кызьы меда со юрттоз мыным азьлань улонам?» Та выллем юанъёс йырам ӵемысь бергало, малы ке шуоно удмурт выжыелэсь кылме кызьы ке но утеме потэ. Тани, шуомы, мон — программист. Озьыен, малпано луоз, кыӵе интернет-ресурсъёс юрттозы анай кылме азьланьтыны но вӧлмытыны.

Малпасько, кулэ луоз лэсьтыны удмурт кылын герӟам приложениос. Соос луозы пӧртэм арлыдо адямиослы, удмурт, ӟуч но кунгож сьӧрысь муртъёслы. Таӵеосыз сяна, кулэ на программаос яке сайтъёс, кудъёсыз юрттозы эшшо но паськытгес вӧлмытыны удмурт кылме. Кин тодэ, оло, рекламатэк нырысетӥосыз номыр карытэк кылёзы.

Мукетыз малпанэ герӟаськемын удмурт кылэз дышетонъя приложениен, кудаз дышетскон луоз дистант амалэн, но одно ик валамон, тунсыко. Отын луоз алгоритм, кудӥз юрттоз дышетскисьлы тодыны аслэсьтыз быгатонлыкъёссэ, соосъя лэсьтыны аслэсьтыз вотэсбамзэ. Пиналъёслы дышетскон татын одно ик ортчоз шудон амалъёсын. Нош мӧйыослы урокъёс дэмласал куинь вамышъёсъя: гожъяськыны, вераськыны, лыдӟиськыны. Мынам потэ лэсьтэме удмурт прототип «Duolingo» приложенилэсь, кудаз ачим туннэ нуналэ дышетӥсько англи кылэз. Али со тужгес но ӟечез луэ, угось дунтэк приложение котькудӥзлы тупа ужаны, мылкыд гинэ мед луоз. Соин ик, со приложение вылэ пыкъяськыса, пӧрмытыны быгато ужан сӧзнэтме, ас шаерелы гинэ ӧвӧл, кунгож сьӧры но вӧлмытэме луоз аслэсьтым выль малпанъёсме.

Озьы ик пӧрмытоно шудон, кудаз пиналъёс быгатозы тодматскыны удмурт лулчеберетэн, малы ке шуоно арысь аре удмурт пиналъёс ӟучомо но палэнско анай кылзылэсь, выжызылэсь. Нош куд-огез чылкак керпото солэсь! Та пумысен ӧръясько ӟырдыт амалъёс. Шуомы, удмурт кылын вераськись мунёос, небыт шудонъёс малпасал ке, пичи нылпиослы ветлыны кутскыкузы ик анай кыллы яратон но соин тунсыкъяськон пыӵатысал. Ваньзэ тае шудон амалэн нылпиослы улоназы пыртӥм ке, басьтыны выль тодон-валанъёсты луоз капчигес но тунсыкогес.

Мынам вань на эшшо трос малпанъёсы та удысын. Но татын мон ваньзэ уг вера. Вань планъёсы анай кылме утён понна, кудъёссэ мон туртто вуоно уженым герӟаны. Мед котькин, котьмар вералоз мыным, мон яратӥсько анай кылме но ноку но сое уг вошты мукетыныз! Мон удмурт. Соин вераме потэ, ас ужме герӟало интернет-ресурсъёсты кылдытонэн. Утёно ик вордӥськем кылме. Ваньмыз мон киын.

Мельникова Диана, Удмуртиысь Вавож ёросысь Гурезь-Пудга шоръёзо школаысь 8 классын дышетскись, кивалтӥсез Широбокова Любовь Геннадьевна

 

 

Малы улонысьтым пегӟиськод, Удмурт Кыл?

Котькыӵе калыклэн вань аслаз кылыз. Трос аръёс ӵоже со вошъяське: вуж кылъёс вунэтско, интыязы вуо выльёсыз. Удмурт кыл но туала дырозь аслэсьтыз кулэлыксэ ыштытэк вуон понна тужгес секыт вакытъёссэ ортчытэк ӧз кыльы. Шумпотыса луэ вераны, со дыр кылиз берамы. Али тросэз удмуртъёс быгато кышкатэк вераськыны но вань гажан мылкыдзэс, сюлэмазы возьыса, чебер утьыны ас кылзэс!

Йырам мукет юан чилектэ. Нош малы туала егитъёс ӧжытгес но ӧжытгес сыӵе мусо но тодмо соослы кылъёсты верало? Веранэз капчи: калыксылэсь культуразэс но историзэс мур тодымтэен. «Малы со кулэ?» — кылӥськод ӵемысь. Мыным, адямилы, кудӥз будӥз удмурт кылын ас выжыосыныз вераськыса, удмурт кылын кырӟанъёсты но выжыкылъёсты кылзыса, валаны сыӵе адямиосты секыт. Мон понна, тунсыко тодыны выльзэ, нош аслад шаеред сярысь — эшшо умойгес. Котькыӵе калыклэсь кылзэ дышетыны кутскыны кулэ культура бордысен. Учке ай, кыӵе милям калык кылосмы: шулдыресь кырӟанъёс, визькылъёс, выжыкылъёс. Нош соосты огшоры гинэ гурт калык малпаз, «ымысь ыме, пельысь пеле» ми доры но вуиз. Тодмо писательёсмылэсь чеберлыко произведениоссэс лыдӟыса, чылкак паймисько, кыӵе шонер малпанъёс йырын кылдыны быгато. 

Калыклэн историяз мургес зымскид ке, кылыз доры вуод, уд тодӥськы ке, дышетод, тодӥськод ке, мукет палысеныз адӟод но юн яратыны кутскод.

Фазиуллина Екатерина, Удмуртиысь Вавож ёросысь Гурезь-Пудга шоръёзо школаысь 10 классын дышетскись, кивалтӥсез Широбокова Любовь Геннадьевна

 

 

Анай кылы вуоно уж ӧнерам

Кыл — паймымон валанлык, кудӥзтэк улонэз адӟыны но, шӧдыны но уг луы. Тужгес но туала улонэз уг ик адӟиськы кылтэк. Нош юрттоз шат удмурт кылы эмчи уж ӧнерам? Ма кызьы нош уз? Кыӵе кылын сёто соку интервью удмурт журналистъёслы аслам вормонъёсы сярысь? Кызьы юртто утиськыны кышкыт эзельёслэсь? Нош кызьы гожто удмурт журнал-газетъёсы эмъяськон амалъёс сярысь? Трос юанъёс бергало йырам. Тани али тыршо усьтыны ас малпанъёсме.

  Зэм но, мылкыдъёсме но, визь-кенешъёсме но, курон-юрттон кылъёсме но вераны анай кылыным матынгес, дуногес луоз. Озьы, дыр, луэ вань калыкъёслэн кылъёсынызы. Угось котькудӥзлэн аслаз кылыз тужгес но матысьгес, мусогес но жингресгес. Мон понна луэ анаелэн но атаелэн выжы кылзы — мынам вордскем кылы — удмурт кылы! Оскеме потэ, мынам но нылпиосы тодозы но вераськозы та кылын шуыса. Соослэн вераськыны быгатэмзы потоз ачим бордысь. Мон ук нонто нуныкаосме, кырӟало веттан гуръёсме.

Покчи классъёсын дышетскыкум, трос пол малпалляй, та удмурт кылмы улонамы кулэ ик-а луоз шуыса. Эшъёсы ваньзы сямен ӟуч кылын куспазы вераськыло бере, сыӵе юанъёс вуылӥзы йырам. Ярам, коть мон капчигес али шокасько ини ас удмурт луэменым («Шундыкаре» вуылэм берам чутрак воштӥськиз малпанэ). Со сяна, шодӥсько удмурт кыллэсь аспӧртэмлыко пельтэмзэ ас атай юртам, удмурт кылъя дышетӥселэн урокъёсаз, куд-ог дыръя урамын пумиськылӥсь бускельёслэсь. Жаляса верано луэ, Удмурт шаерамы ӧжытгес но ӧжытгес кылӥськыны кутске удмурт кыллэн чебер жингреслыкез. Со понна сюлэм висе… Быдэ вуэмъям визьмаськисько ни, лэся.

Пичи дырысеным мынам эмчи-хирург луэме потэ. Та пумысен мон мур-мур малпаськи, кызьыгес луоз анай кылме ас уж ӧнерам кутыны. Шуак тодам вайи одӥг учырез. Пукисько эмъюртлэн коридораз, дырме возьмаса: азьпалам пыриз мӧйы воргорон. Ӧс усьтӥськемын – ваньмыз кылӥське. Тунсыко потыса ик кылзӥськисько, малы ке шуоно улонам кулэ луоз тодыны, кызьы эмчи вераське, ма сярысь юаське, кызьы эскере висись муртэ. Но шуак валаны кутскисько: висисьлэн рос-прос верамез уг луы шугъяськонъёссэ; курадӟыса но кема кулэ кылъёс утчаса, вераны тырше пуш висёнзэ.  Наӵ-наӵ удмурт воргорон куддыр верано кылзэ я вунэтэ, я вераны уг тоды ӟуч кылын. Кема малпаськыса пуке. Сюлэмы сыр! куалекъяны кутскиз, макем юрттэт кулэ талы шуыса.

Малпамтэ шорысь эмчи мынектыса учкиз но шуэ: «Сокем секыт ке вераны ӟуч кылын, тырше удмурт кылын. Мон валасько, эн курдалэ». Собере, паймоно кадь, макем мур шокчиз но мынектӥз висись муртмы. Аслам ик вылтыры юзыр-кезьыр луыса кошкиз: шумпотон но куректон пӧлэстӥськизы, лэся. Нош куке ачим пыри ни эмчи доры, куное лыктэм кадь потӥз. Ма со гинэ-а? Туж матысь адямиме пумитам кадь луиз, ява, пичильтык гинэ вераськиз ке но анай кылыныз! Нош соин ӵош макем бадӟым кужым пыртыны вуиз. Та кыл куддыр куараеныз гинэ но эмъя кадь потэ: лулпуш чылкак басылске-буйгатске.

Ваньмыз та сярысь малпаськыса, мон, чик шонаськытэк, вераны быгатӥсько ни: анай кылы одно ик кулэ луоз аслам быръем ӧнерам.  Эмчи-а луо, статья-а гожто – котьку быгато тросгес шаерчиосылы юрттыны. Асьме шаерамы но палэназ, малпасько, трос гинэ ӟуч кылын вераськыны быгатӥськем адямиос. Ма кык но солэсь тросгес кылъёсты валам-тодэм улонын огъя ужез но капчиятэ, ог-огдэ валаны но юрттэ.

Зайцева Мария,

Удмуртиысь Вавож ёросысь Гурезь-Пудга шоръёзо школаысь 9 классын дышетскись, кивалтӥсез Широбокова Любовь Геннадьевна

Улоз чебер анай кылмы

Чебер асьме вордскем

                                             кылмы,

Сяськаяськись возь выл

                                             выллем.

Со огазе каре ваньмес —

Вань гуртъёсмес но

                                        каръёсмес.

Урам кузя удмурт кылмы

Шулдыр кырӟанъёсын

                                               вӧлске.

Сюлмез, лулэз со небӟытэ,

Улон радэз чеберъятэ.

Улоз чебер анай кылмы,

Пырак ноку уз быры со.

Котьку улоз калык

                                             бордын,

Луоз со асьмелы мусо.

Кыӵе усто гожтэм Егор Загребин та чуръёссэ. Солэсь но умой вераны уд быгаты ни. Зэм но, асьмеос пичи атай юртын анай кылын вераськыны кутскиськом, вордскем шаермес яратыны, удмурт калыклэсь культуразэ, сямъёссэ валаны дышиськом, ас вераськон кылмес гажаны кутскиськом. Вань со быгатон-валанэз сюлэм пыртӥз поттыса сётэ анай-атай. Мон 9-тӥ классын дышетскись Исаева Инна туж но туж данъяськисько, мон удмурт шуыса. Мон, удмурт нылаш, улӥсько удмурт Сарсак-Омга черкогуртын, будӥсько удмурт кылын вераськись семьяын. Утисько но гажасько, яратӥсько аслэсьтым удмурт кылме. Но кызьы шуэ К. Д. Ушинский: «Уважайте и изучайте языки разных народов. Любите и берегите свой родной язык», мон но соин соглаш луисько. Котькуд нунал вераськисько удмурт но ӟуч, бигер кылъёсын. Дышетӥсько англи но немец кылъёсты. Туж яратӥсько пӧртэм видеосты, урокъёсты учкыны. Соос мыным бурдъёс сёто кадь лобаны. Огзэ дышетӥськод ке, мукетсэ но потэ. Малы мыным кулэ кунгож кылъёс? Мон малпасько, нырысь ик, валаны, мар кырӟало англи но немец кылъёсын. Мон туж яратӥсько кунсьӧр кырӟанъёсты, эктонъёсты. Кыкетӥез, 9-тӥ класс бере городэ дышетскын кошкыны малпасько, соин ик отын кулэ луоз, калыккуспо проектъёсын ужаны мед быгато шуыса. Куинетӥез, кин тодэ, оло азьланяз дуннеез котыръяме потоз, кызьы агае котыръя, пӧртэм кунъёсы вуэ. Азьланьзэ тодыны уг луы, оло, кунгож сьӧрын улыны мылкыд луоз ай. Соин ик вераме потэ: дышетэ но гажалэ пӧртэм калыкъёслэсь кылъёссэс, озьы ик эн вунэтэ утьыны но яратыны асьтэлэсь анай кылдэс! Арлы быдэ 21 тулыспалэ быдэс дунне пусъе Анай кыллэсь калыккуспо нуналзэ. Сое пусъён понна кылдытэмын вал 2003-тӥ арысен кылъёсты утён но азинтон программа, озьы ик пӧртэм калыкъёслэн сям-йылолъёсынызы тодматон вылысь. Удмурт кылмы мед азинскоз шуыса, удмурт кылъя дышетӥсеным ортчытӥськом пӧртэм ужрадъёс: удмурт кыллэн нуналэзлы сӥзем мероприятие уг ортчы кырӟанъёстэк, эктонъёстэк. Нылпиос уг вунэто вашкала сям-йылолъёсты но, быгатыса возьмато соосты сцена вылын. Сюан, армие келян, акашка нунал пиналъёслы тунсыко пото. Удмурт кыллы сӥзем арня дыръя котькуд переменаосы чузъясько удмурт кырӟанъёс, шудӥськом «Кошкиз манет, кошкиз кык…» шудонэн. Школаямы вань удмурт музеймы, кытын ортчыло нылпиослы экскурсиос. Кылме волятон понна, экскурсиосты ортчытъясько ачим, малпасько пӧртэм шудонъёс. Соин ик Сарсак-Омга лулчеберет юртын но пӧртэм ужрадъёс ортчытъяськом: удмурт шудонъёсын тодматскиськом, калык выжыкылъёсъя суредъёс лэсьтӥськом, вакчиесь сценкаос возьматъяны дышетскиськом, викторинаос но мадиськонъёс пыр йырвизьмес сынаськом но мукет. Соос нылпиослэсь анай кылъёсын тунсыкъяськонзэс, соосты дышетыны мылкыдзэс будэтон, озьы ик творчество удысын быгатонлыкъёссэс шараян вылысь радъясько. Тазьы ог-огеныд тупаса но валаса ужамлэн бадӟым пайдаез вань: нылпиосмы ваньзы чебер верасько удмурт кылын, вылазы чебер удмурт дэремъёс дӥсяса пото ураме, уг возьдасько городын но вераськыны анай кылынызы.

Анай кылмы будэ, юнма, сяськаяське. Асьмемын ӵош писательёс но тодосчиос сое узырмытын сюлмасько.

Малы дуно та удмурт кыл?

Малы, малы кулэ сокем

Удмурт кылэз юн ӟеч

                                              тодэм?

Оло, уно мукет кыллэсь

Жингрес солэн

                             жингреслыкез?

Оло, мусо чеберлыкез?

Оло, чебер куаралыкез?

Ӧвӧл, ӧвӧл, котькыӵе кыл

Ас интыяз чебер, жингрес,

Нош туннэзэ

                                 зэмзэ ик, зэм,

Удмурт кылэз туж

                                        ӟеч тодэм

Тужгес дуно, тужгес кулэ

Та улонэз ӝутны вылэ.

                     Кузебай Герд

Исаева Инна, Агрыз ёросысь Сарсак-Омга лицейысь 9 классын дышетскись, кивалтӥсез Гаврилова Елена Ивановна

Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа

 

Без социаль челтәрләрдә:  ВКонтакте, ВКонтакте, ТикТок, Ютуб, Одноклассники, Телеграм, Яндекс.Дзен

 

Район тормышына кагылышлы иң мөһим яңалыкларыбызны Балтаси_Хезмэт телеграм каналыбызда да укыгыз.


Оставляйте реакции

0

0

0

0

0

К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза :(
Мы работаем над улучшением нашего сервиса

Нет комментариев

Теги: нылпиос гожъяло