Миңназыйм Сәфәровның Путин белән матбугат конференциясеннән кайткач язган материалы

Әйтик, моннан 180 ел элек Сембергә Николай патша киләчәген ишеткән гавамның, 2-3 көн алдан килеп, патша үтәсе юл буена тезелүе турында бер тарихи истәлек укыган идем. Бүген дә шулай. Журналистларның Путин белән очрашуы унберенче кабат үткәрелгән­лек­тән, бу эшнең бөтен нечкә­лекләре дә күптән билгеле кебек. Каләм ияләре кайда нинди тикшерү, тентү буласын алдан белә hәм моңа әллә ни гаҗәпләнми дә.

Лә­кин очрашу буласы залга алданрак кереп, алгы рәтләргә утырып калу өчен ярышның беркайчан да сүрелеп торганы юк. Шуңа да безнең бә­гырьгә нык сеңгән чиратларсыз булмый инде. Бу юлы да су буе чират тезелгән иде. Чи­ратны үзегез беләсез: телисеңме-юкмы, тирәң­дә­ге­ләрнең сүзе колакка керми калмый. "Төн буе шул хакта уйлап баш ваттык, - дип телефонына сөйли арттагы күрше ханым. - Бөтен шәhәр белән бергәләп баш ватканнан соң тәки уйлап таптык үзе..." Сүз, билгеле инде, Президентка сорау бирү бәхе­тенә ирешү өчен башкаларныкына охшамаган аерым бер билге уйлап табу турында бара иде. Сөенечен уртак­лашучы күршемнең Хабаровскидан килүе hәм алдан әзерләнгән плакатларына чик баганасы ясаганлыклары билгеле булды. Шул баганага өч сорау "бәйләгән" булып чыкты ханым. Алга китеп булса да әйтим: залдагы жур­на­листларның иҗат мөмкин­лекләрен ул ханым башына да китерә алмаган иде. Плакатлардагы "Мин авырлы. Сүзне чиратсыз бирүегезне сорыйм!", "Бүген минем туган көнем - сүз бирегез!" дән алып глобус, чәчәкле-чуклы яулык, язулы футболка, шарф ише әйберләр күтәрүчеләргә кадәр бар иде меңнән артык кеше сыйдырышлы ул залда. Һәм аларның берсенә дә Путинның үзе белән сөйләшә алу мөмкинлеге тәтемәде ди­ярлек. Диярлек дим, чөн­ки Президентның борын тө­бендә теге чәчәкле-чуклы шәлен болгап утыручы ханымга Путин сүз бирми булдыра алмады - ул аңа фикерен тупларга бик тә комачаулый иде.

Сүзебез чират турында бит әле. Менә шул чиратта залга керергә атлыгып торучылар арасында мәгълүм Ксения Собчакның барлыгын да абайлап алган журналистлар аны шунда ук фотога төшерү белән мәш килә башлады. Җәнҗал яратучы ханым тавыш чыгармады: танылу кемгә ошамасын ди инде. Аның өстендәге костюмы гына безнең татар карчык­ларының буй-буй сызыклы намаз ыштанын хәтерләтә иде. Тагын да алга китеп әйтергә туры килә: шушы киеме белән дә аңа бу юлы сүз бирмәделәр. Әмма Собчак сөенә ала: Путин беренче сорауга җавап биргәндә, ак hәм кара полоса турындагы мәзәген аның киеменә карап сөйләмәдеме икән дигән фикер калды. Собчакны сөен­дергән тагын бер факт: гавам чиратында торганда, аны оештыручылар күреп алды hәм, билгеле инде, чиратсыз гына залга үткәрделәр. Без­нең чират җиткәндә инде залда иң отышсыз, Путинга иң ерак булган урыннар гына калган иде. Беренче рәт­ләрдә, үз дәрәҗәләрен белеп, әледән-әле борын төп­ләренә микрофон китереп терәүләргә канә­гатьсез­лек­ләрен дә сиздереп куючы Мәскәүнең Кремль пулы дип аталган даhилары утыра иде. Теләсә нинди әтрәк-әләм килеп утырмасын өчен, буш урындыкларга "Резерв" ди­гән язулар куелган. Залдагылар аңлый: барысы да Пес­ков (Президентның матбугат сәркатибе) теләгәнчә булачак. Ә инде Президент галиҗәнаплары боерса, сорау бирү бәхете нәкъ менә гади (әлбәттә инде, берәр килеш-кыяфәте белән аерылып торган) журналистка да ишелеп төшәргә мөмкин.

Президент бу юлы да үзен бик иркен тотты. Авырыбрак торуына карамастан (экран аның (салкын тию­дән­дерме), яргаланган ирен­нә­рен аермачык күрсәтсә, Пре­зидентның әледән-әле тамак кырып азаплануы моны тагын да ныграк раслый иде), аның кәефе начарлардан түгел иде. Бәлки шуңа­дыр да ул күп кенә сорауларга урап килеп, җәелебрәк җавап бирде. Нәтиҗәдә алдан әзер­ләнгән Кремль журналистларыннан соң бик азларга гына насыйп булды сорау бирү мөмкинлеге. Илдә­ге кризис, социаль проблемалар, Төр­кия hәм Украина белән мөнәсәбәтләр, Сүрия­дәге сугыш, илнең хәрби көче hәм кызының кайда эшләве-эшләмәве турында бик яратып, тәфсилләп сөй­ләгәннән соң (аңлашыладыр: ул сорауларның барысын да диярлек Мәскәү журналистлары бирде) Путин залдагы шамакайларга кызыксынуын югалткан кебек тоелды миңа. Моның өчен Президент урынына үзеңне куеп карау да җитә торгандыр. Нинди генә плакатлар юк иде алар арасында! Әмма Путин шулар арасыннан үзенең күңеленә якын булганнарын гына ("оборонка", "Диңгез флоты", "Украина, "пенсия") тартып чыгарды.

Бу аңла­шы­ла да - hәркем үзенә якын булган, күңеленә хуш килгән нәрсәләр турында сөйләргә күнеккән. Ә залда, алдан килештермичә ге­нә, үз проблемаларын Президент яр­дәме белән хәл итәргә дип өметләнеп килгән меңләгән журналист утыра. Бик телә­гән очракта да, Президент бөтен кешене дә бәхетле итә алмый иде. Ә алда сүз чыккан теге яулык болгап утыручы хатыннан котылам дип бирдергән соравы гына Президентның авырткан җи­ренә тиде, ахрысы. Ханым илдәге "бардак", шул исәптән ил прокуроры Чайканың улы, губернатор Турчакның журналистны кыйнатуы турында әйтеп, Сез боларны тыярга җыена­сызмы, дип сорагач, Путин: "Ә Чайкага кил­сәк, ә Чайкага килсәк... Тагын кемгә килсәк әле..." - дип, фикерен туплар өчен вакыт отмакчы булды. Бик ераклардан урап килеп булса да, сораудан соң залның кул чабуын истә тотыптыр инде, Чайка малаена караган эш белән Кремльнең контроль идарә­се шө­гыль­ләнгәнлеген әй­тер­гә мәҗбүр булды. Югыйсә бит залда төрле зурлыктагы хәрефләр белән язылган "Чайка" плакатларын Президент бик яхшы күрә иде.

Язманы шушы урынга ка­дәр укырга түземлеге җит­кән укучылар арасыннан берсе булса да: "Ә соң үзең нинди сорау бирергә җыен­ган идең?" - дип сорар. Мин Президентка федераль үзәк­тәге кайбер ка­рагруh дәүләт чиновникла­рының, милли мәгарифнең тамырына балта чабу өчен, Дәүләт Думасына чираттагы закон проекты әзерләп ятулары турында әйтеп, ул закон кабул ител­гән оч­ракта Конституция гаранты аңа кул куярга җые­намы, дип сорамакчы идем. Беренче канал журналисты ул соравымны камерага да яздырып алды алуга. Ләкин мин аның телевизор экранына чыгасына бер дә ышанмыйм. Чөнки бүген гавамга милли мәга­риф проблемаларына караганда ниндидер сенсацион, кызыклы бер хәл ки­рәгрәк. Әйткә­нем­чә, мең­нән артык журна­лист­ның сорауларына Президент, бик те­ләсә дә, җавап биреп өл­герә алмас иде. Аннары, залда бөтен кеше дә ничек булса да сорау биреп калу өчен төрлечә кыланганда, кем дә булса тыңлап та утырырга тиештер бит.

Мин игътибар белән тыңла­дым әлеге сөй­ләшүне hәм бирелми кал­ган соравыма да җавап ишеттем. Хә­тер­ләсәгез, Путин Татарстан жур­налис­ты­ның "Татарларга сүз бирегез" дигән язуын берен­че­ләр­дән булып кү­реп алды hәм шунда ук: "Татарларсыз буламыни инде ул!" - диде. Ул бу очракта да бик ихлас иде. Тарихны яхшы белгәнгә генә түгел, бү­генге Русиядәге Татар­стан­ның ролен эчтән тоемлаганга шулай дип әйт­те ул. Югый­сә залда аршынлы хәрефләр белән язылган "Уфа", "Коми" ише язулар да җитәрлек иде. Чыннан да, Путин әле­дән-әле искәртеп тормаса да, без белергә тиеш: Татарстан җитәкчесен ничек атавыбыз да, милли мәга­риф­тәге проблемаларны хәл итү-итмәү дә безнең үзебез­дән тора. Бөтен проблеманы да үзәктән торып бер кеше генә хәл итә алмый Русиядә. Хәтта ул бик яхшы патша булса да.