Яңа заман укытучысы нинди булырга тиеш соң?

Укытучы  — ул һөнәр генә түгел.
Ул — күңел тартуы, сәләт, язмыш...

Хәзерге заман мәктәбенең иң зур бурычы — уйларга, фикер йөртергә сәләтле, заман сулышын тоеп, алга атлаучы, уйлап табучан, югары әхлаклы, үз халкының тарихын, мәдәниятын белүче иҗади шәхес тәрбияләү.
Соңгы елларда безнең тормышыбыз бик нык алга китте. Тормышыбызның һәр өлкәсенә фән — техника казанышлары буларак компьютерлар, электрон исәпләү машиналары килеп керде. Заман кешеләрнең акыллы, тирән белемле булуын таләп итә.
Яңа заман укытучысы нинди булырга тиеш соң?

Хәзерге шартларда мәктәпкә үзенең предметын югары дәрәҗәдә белгән, балаларның яшь үзенчәлекләрен, психологиясен яхшы аңлаган, үз һөнәренең остасы булган, балаларны мөстәкыйль фикер йөртергә өйрәтә, аларны һәрьяклап ача белә торган укытучылар кирәк. Моның өчен үз-үзеңә таләпчән булырга, эзләнергә, яңалыкларны өйрәнеп, аларны эш барышында куллана белергә, үзеңне башкалар белән чагыштырып читтән торып бәя дә бирә белергә кирәк. Чын укытучы үз эшенең нәтиҗәсе яхшы булсын өчен бөтен күңелен биреп эшли, балаларның язмышы өчен борчыла. Кирәк икән, ул артист, рәссам, шагыйрь дә була. Һәр баланың кечкенә генә булса да сәләтен күреп, аны үстереп, балада үз — үзеңә карата ышаныч тудырып, кирәк икән бәхәсләшеп, көтелгән нәтиҗәгә дусларча мөнәсәбәт аша ирешергә мөмкин. Һәр балага шәхес буларак формалашырга, тормышта авырлыклар алдында каушап калмаска, аны үз гамәлләренә һәм хезмәтенә дөрес бәя бирә алырдай итеп тәрбияләргә бурычлы бүгенге көн укытучысы.

Укытучы — үзенең бөтен тырышлыгын, бөтен көчен, бөтен барлыгын балаларга бирүче кеше. Укытучы — дөньядагы барлык уңай сыйфатларны үзенә туплаган, киң күңелле, сабыр, изге кеше ул. Балаларны күз карашыннан аңлаучы, төпле киңәшләрен бирүче дә ул. Укытучы — ул зур хәзинә. Хәзинәне үзеңдә туплаганнан соң, аны башкаларга да бирергә кирәк. Ә мондый осталык бары тик укытучыда гына була. Укытучының гүзәл сыйфатларын санап бетерерлек түгел. Укытучы заманнан бер адым да калышмыйча атларга тиеш. Чөнки ул балалар аласы бик күп белемнәрнең нигезен салучы кеше.
Федераль белем бирү стандартлары буенча да белем бирү процессында җәмгыять өчен төрле яклап үскән, интеграль шәхесләр тәрбияләү күздә тотыла. Әлеге стандартлар буенча, дәресләрнең структурасы тамырдан үзгәрә, педагогларга карата да зур таләпләр куела. Бүгенге көндә еш кулланыла торган компетентлылык термины мәктәпкә үтеп керде. Фән иясе буларак укытучыларның да, укучыларның да компетентлылыгы турында аларның шәхси сыйфаты буларак сөйләшәбез. Компетентлылык — заман таләбе. Белем һәм күнекмәләр җыелмасы белән эшчәнлек алымнары кушылмасы компетенция дип атала. Компетентлы кеше — кайсы да булса өлкәдә аеруча уңышлы эшләүче, белемле, сәләтле шәхес.

Кем ул укытучы — профессионал? Ирланд педагогы Эндрю Берк бу турыда менә нәрсә дигән: " Профессионал — ул шундый кеше, кем билгеле бер шартларда эшли ала, кем икеләнүләрен җиңә, тәҗрибәле, кыю рәвештә карарлар кабул итә, аларны нәтиҗәле куллана; әгәр ул карарлар дөрес булмаса, я эшләмәсә, аларны үзгәртергә көче җитә«. Педагогик осталыкның бөтен көче — укучыга белем һәм күнекмәләр бирүдә, ә нәтиҗәне планлаштырган максатлардан чыгып анализлауда да инде.

Укытучы ягымлы, игътибарлы, белемле, сизгер, җитди булырга тиеш. Ул шушы сыйфатлары белән балаларның кызыксынуларын үстерә, үз-үзләренә ышанычларын тәрбияли. Укытучы-профессионал психолог та булырга тиеш. Укытучы-профессионал актер да әле ул. Ләкин, иң халыкчан артис та үзенең тамашачысы өчен җаваплылык тотмый. Укытучы үзенең тамашачысы өчен җавап тота. Укытучы-профессионал режиссер-куючы да. Пьеса һәм катнашучыларны үзе сайламаса да рольләргә ул бүлә, уен барышы белән идарә итә. Укытучы-профессионал иҗади эшли, үзенең авторлык программасын төзи, үз тәҗрибәсен таратырга тырыша. Укытучы-профессионал мәктәпне шатлык йорты итәргә сәләтле шәхес. Укытучы-профессионал булу өчен билгеле бер укыту технологиясен бик яхшы куллана белергә кирәк. Тик шуны да онытмау зарур, бер яки берничә педагогик технологияне белү һәм бик яхшы итеп куллану гына укытучыны профессионал итә алмый. Укучылар белән мөгамәләң фәнең белән кызыксындырырлык булырга тиеш.

Тәрбия буенча киңәшчеләр, гадәттә, шәхес формалашуда һәм балаларның киләчәгендә төп роль буларак укытучы һөнәренең мөһимлеген ассызыклыйлар. Бу өлкәдә белгечләр арасында таралырга мөмкин булган берничә төп фикер: Укытучы-ул гади мөгаллим генә түгел: укытучылар белем бирүдә генә түгел, ә укучыларда кыйммәтләр, әхлакый ориентирлар, эмоциональ интеллект һәм социаль тәртип формалаштыруда да мөһим роль уйныйлар. Шәхес үрнәге: укытучы үрнәк булып тора. Алар үзләрен ничек тоталар, аралашалар һәм конфликтларны хәл итәләр — болар барысы да балаларга йогынты ясый. Ихтирам, сабырлык һәм кайгыртучанлык күрсәткән укытучылар укучылар өчен илһам чыганагы була алалар. Мотивация һәм Ярдәм: яхшы укытучы үз фәнен укытып кына калмый, бәлки укучыларда танып белүгә омтылышны үстерергә дә ярдәм итә, аларның талантларын ача, уңышка этәрә һәм авыр вакытларда ярдәм итә. Тәрбия буенча киңәшчеләр еш кына укытучы ягыннан эмоциональ ярдәмнең мөһимлеген ассызыклыйлар.

Социализациягә йогынты: укытучы еш кына бала һәм аның сыйныфташлары, шулай ук мәктәп һәм гаилә арасында бәйләүче звенога әверелә. Ул балаларга мәктәп мохитенә җайлашырга ярдәм итә, аларны әйләнә-тирә мохит белән үзара бәйләнешкә керергә һәм конфликтларны хәл итәргә өйрәтә.
Җаваплылык: укытучы һөнәре укучыларның дөньяга карашын формалаштыруда гаять зур җаваплылык белән бәйле. Тәрбия буенча киңәшчеләр һөнәри этиканың һәм компетентлыкның мөһимлеген ассызыклый ала, чөнки хаталар балалар үсешенә озак вакытлы йогынты ясарга мөмкин.
Шулай итеп, укытучы һөнәре белем генә түгел, аралашу күнекмәләрен дә, балалар психологиясен аңлауны да таләп итүче иң әһәмиятле һәм җаваплы һөнәрләрнең берсе буларак карала.

Равилә Шәрипова, Балтач гимназиясенең «Беренчеләр хәрәкәте» җитәкчесе.