Бу гадәтләр бәхет китерә

Җылы мөнәсәбәтләрне сакларга

 Бәхет темасына язылган иң атак­лы хезмәт – Гарвард университеты галимнәренең инде 1938 елда ук нигез салынган хезмәте. Алар 75 ел дәвамында бай студентлар һәм Бостонның җимерек өйләрендә бик тә ярлы гаиләләрдә туып үскән малайлар тормышын күзәткән. Әл­бәттә инде, тормыш сыйфаты, акыл куәсе һәм сәла­мәтлеге төрлесенеке төрлечә булган.

Нәтиҗәдә байлык-муллыкта туып үскәннәренең түгел, ә бәлки якыннары һәм дуслары белән җылы мөнәсәбәтләрдә бул­ган­на­рының озаграк, яхшырак тормышта яшәгәнлекләре ачыкланган. Ярату, кайгырту дигән төшен­чәләр үзләренең күренмәс калканы бе­лән аларны картлык чир­лә­реннән, си­мерүдән һәм шикәр авыруыннан саклап калган. Шәхси тормышларындагы бәхетләре ке­ремнәрендә дә чагылыш тапкан: мәсәлән, нык гаи­лә коруга иреш­кән 58 ир-ат шәх­си тормышларында үз бәхетен таба алмаган 31 көчле җенес вә­ки­ленә караганда уртача алганда 141 мең долларга күбрәк акча эшләгән. Тагын бер кызык нәтиҗә: әниләре киң күңел­ле, олы йөрәкле булган ирләр күңеленнән суыклык бөрке­леп торган аналарның улларына караганда уртача 87 мең долларга артыграк акча тапкан. Кыскасы, Гарвард га­лим­нәре шундый төп нәти­җә­гә кил­гән: якыннарыгызны ярату гадәтенә ияләшсәгез, бәхет­ле булачаксыз!

Сөенечләребез турында сөйләргә

Әмма чит кешеләр белән генә түгел, якыннарың белән дә үзара ях­шы мөнәсәбәтләр коруга ире­шү – үз-үзеңне үстерү юнәлешендә эш­ләү нәтиҗәсе ул, – дип, АКШ га­лим­нәре фикерләрен бераз гына тулыландырмакчы безнең белгеч­ләр. Иң мөһиме – бәхетле булуның отыш­лы, файдалы икәненә ышану. Кызганычка, безнең җәмгыять шун­дый: моң-зарлары җыелганда гына кешеләр, берсе-берсенә якы­­наеп, үзара аралаша башлый. Чыннан да, күпләребез үзен борчыган әйбер­ләр турында сөйләү­дән, теләк­тәш­лек-ярдәм эзләүдән куркып тормый. Ә менә тормы­шы­ның яхшы як­лары, шатлык-сөе­неч­ләре ту­рын­да сөйләүдән курка. Күз тидер­мә­сеннәр тагын, дип. Хәер, бүгенге дөньяда кемнеңдер шатлык-куа­ны­чын чын күңелдән уртаклашучылары да күп түгел. Хәтта туганнар арасында да. Чөнки җәмгыя­тебез көнләшү, хөсетлек чиренә чумган. Моң-зарын түгүче кешенең юри генә булса да хәленә керү­челәр, теләк­тәшлек белдерүчеләр, киңәш-табыш бирүчеләр шундук табылачак. Шуңа күрә кайберәүләр һа­ман саен корбан ролен сайларга тырыша да. Аларга шулай яшәү файдалы кебек тоела. Әмма борчуны уртак­лашу максатында корылган дуслык озакка бармый: юатучылары кайгы-хәсрәттән башы чыкма­ган кешегә энергия бирүдән алҗый.

Ә менә игътибарны бары тик әйбәт әйберләргә генә туплау гадәте белән үзеңә теләктәшлек белдерүче бер көтү дус-ишне табып булмый. Шундый ук уңай карашлы берничә кеше генә табылырга мөмкин. Әмма нәкъ менә шушы берничә бөртек кешенең үзегез өчен гомерлек дуска әй­ләнү ихтималы гаять зур.

Белгечләр фикеренчә, юк-бардан зарланмыйча, нәкъ менә яхшыны ничек тә күбрәк күрергә омтылып яшәү дөресрәк тә, файдалы һәм отышлырак та. Гомумән, яхшыны күрсәң – сөенү гадәтенә, ә начарны күрсәң – көенү, зарлану түгел, бары тик үзеңә файдалы сабак кына алу гадәтенә ияләшү тормышны бермә-бер яхшырта.

Кешегә карамаска

Белгечләр әйтүенчә, бәхет сере – үзеңне тулы кыйммәтле кеше итеп тоя алуда. Тормышта ни генә килеп чыкса да, үз фикереңдә кала белү кирәк. Әйтик, кемгәдер кие­нү-ясану рәвешегез, социаль чел­тәр­ләргә нинди песиләр урнаштыруыгыз ошамый икән, бу – сезнең түгел, ә тәнкыйтьләүченең проблемасы. Шуңа күрә моңа борчыласы юк.

Миңа кирәкме бу, дип сорарга

Эчке тавышыңны ишетеп, “телим – теләмим”нәреңне яхшы белү – бәхеткә таба тагын бер мө­һим адым әнә шул. Болай яшәгән­дә, үзеңнән кирәкмәгән бурыч йө­ген алып ташлау җиңелрәк. Кем­гәдер нәрсәнедер вәгъдә иткәнче, миңа бу кирәкме, дип үз-үзенә сорау биреп карау бик мөһим. Юкса кү­ңелегез йомшарып китеп, ки­рәк­мәгән вәгъдәләр өләшәчәксез дә, шуны үти алмыйча, үзегезне начар кеше итеп тоячаксыз бит.

Гомумән, белгечләр фикерен­чә, юк, дип тә әйтә белергә кирәк. Юкса якыннарыгыз гына түгел, тирәгездәгеләр дә һаман сездән нәрсәдер өметләнәчәк, сезнең эш­ләвегезне көтәчәк. Ә бу – үзе­гез­не бәхеткә күмә торган дөрес әйбер түгел.

* Америка психологлары Э.Ди­нер һәм М.Селигман, үзләрен бә­хетлеме, әллә инде бәхетсезме дип санауларын ачыклау өчен, 200 студент арасында сорашып белешү уздырган. Төркемнәрне чагыштырып караганнан соң бәхетлеләрнең тормышында шатлыклы вакый­га­ларның бәхетсез­ләренекеннән артыграк булмавы ачыкланган. Фә­кать аларга карата мөнәсәбәт­лә­ре­ генә төрлечә икән.

* 1996 елда психологлар Д.Ликкен һәм А.Теллеген мең пар иге­зәк­не 10 ел дәвамында күзәтү нәти­җәләрен бастырып чыгарган. Шулай итеп, алар кешенең күңел халә­тенең (шат күңелле яки, киресенчә, караңгы чырайлы, пессимист булуы­ның) 50 процентка нәселдән килүен билгеләгән.

* Гарвардның тагын бер тикше­ренүчесе – Шон Эйкор кешенең бу тормышта зур уңышларга ирешүе­нә, димәк, бәхетле тормышта яшәве­нә акыл сәләте һәм һөнәри осталык­ның нибары 25 проценты гына йогынты ясавын ачыклаган. Ә инде уңышлы эшләү һәм яшәүнең (бу – беренче чиратта, бай тормышта яшәү дигән сүз) калган 75 процентын дөньяга оптимистик караш: үз көчеңә ышану һәм кешеләрне ярату тәэмин итә икән.

(“Ватаным Татарстан”,   /№ 159, 27.10.2017/)