Хезмәт

Балтач районы

18+
2024 - Гаилә елы
Азьлане

Сямъёс пӧртэм, нош сӥзёнъёс огкадесь

31-тӥ толсуре ӵапак 12 часэн чеберъям кыз вайёсын ӝуатскозы яркыт тылъёс, кылӥськозы шуныт ӟечкыланъёс, жонгетозы пачыл тырмытэм сюмыкъёс… Одно озьы луоз, угось вуоз вань калыклэн шумпотон праздникез — Выль арез пумитан. Нош ку но кызьы кылдӥз но пыӵаз таӵе усто сям?

Дас тямысэтӥ даурозь Выль арез пусйылӥзы 1 сентябре. 1699 арын Пётр I та пумысен выль указ поттӥз: «… арлэн кутсконэныз лыдъяно 1700 аре 1 январез». Соин валче косэмын вал черкысь гырлыосты жугыны, пушкаосын ыбылыны, коркаосты вож лысъёсын чеберъяны но ог-огзэсты праздникен ӟечкыланы.

Вуж сямен аръёсты лыдъяло вал «дунне кылдэм дырысен», нош выль сямен — «Христос вордскем дырысен». Озьы вужез 7208 ар пӧрмиз выль 1700 арлы.

Пётр I-лэн указэз бере каллен-каллен выжыяськиз кызэз чеберъян сям но. Пӧртэм калыкъёс нюлэскысь «куноез» асьсэ сямен тузӥ карылӥзы: кудӥз солэн вайёсаз сиён-юонъёс ошылӥз, мукетыз — пӧйшур куос, нош кытын но отын со котыре тылскылӥзы. XIX-тӥ даурлэн пумысеныз, кӧйтылъёс но чебересь шудонъёс кылдэм бере, нюлэскысь ваем чебер кызэз Выль ар азьын улон коркаосы интыяны кутскизы. Со котырын одно ик луо Тол бабай но Лымы ныл.

Арлыдызъя Тол бабай сокем ик пересь ӧвӧл ай. Со вордскиз XIX даурлэн нырысетӥ ӝыныяз. Пӧртэм странаосын солэн трос «эгызоосыз» вань: Англиын но США-ын — Санта Клаус, Италиын — Баббо-Натале, Колумбиын — Папа Паскуале, Чехословакиын — Микулаш…

Вашкала Русьын Выль арез пумиталлязы сяськаяськись чияпу улын. Кытысь бен сое шедьтылӥзы? Вышкые сюй тырыса, корка пушкын будэтъязы. Чияпуэз мерттон дырез туж сак чаклано луылӥз — со угось ӵапак Выль ар азьын сяськаяськыны кулэ.

Немецъёс Выль ар азе юрт пушказы пуктылӥзы чеберъям кыз, Ливанын улӥсьёс — пушмульыё пужымлэсь вайзэ. Юнме шорысь шат со государстволэн гербаз но возьматэмын та писпу.

Япониын сиён-юонъёсын тырмытэм ӝӧкез чеберъяло чияпулэн, сливапулэн но бамбуклэн вайёсынызы. Японецъёс Выль ар нуналъёсы пӧртэм кылчинъёслэсь юрттэт куро: быдэс семьяосынызы мыно синтоистской храме, татысь басьто «хамайлэсь» пукыӵ ньӧлзэ но вуж арез соин «бышкалто». Нош кутонэз борды юнматэм чингылиос лек кылчинъёсты выль аре выжыны уг лэзё. Буддийской храмъёсын Выль ар уе гырлыос 108 пол шукко. 108 лыдпус юнме шорысь ӧвӧл басьтэмын. Японецъёс лыдъяло, адямилэн, пе, 6 пӧртэм урод сямъёсыз вань: сукъяськон, лекъяськон, визьтэм сям, лӧптӥсь, дӥсьтӥсьтэм но аксым сям. Котькудӥзлэн та урод сямлэн 18 пӧртэм буёлъёсыз вань на. Гырлы шуккемъя, та сямъёс адями пушкысь пото.

Новой Зеландиын Выль ар азьын котьку сямен ик сяськаяське туж чебер будос — метросиндерос. Сое куддыръя озьы ик шуо — «Выль ар писпу». Праздник азьын корка пырто бадӟымесь, яркыт вайёсты.

Вьетнамецъёс Выль аре ветло киязы яратоно сяськаенызы — нарциссэн. Коркаос куспын аспӧртэм ӵошатскон пуроме — кин чебергес сяська будэтоз. Соин чеберъяло ульчаосты, сюрес дуръёсты, балконъёсты.

Бухарестын Выль ар вуон азьын сяська вузасьёслэн киысьтызы котьку ик омела вайёсыз адӟод. Та будослэн куаръёсыз туж кезьыт куазь дыръя но асьсэлэсь яркыт вож буёлзэс уг ышто. Румынъёс лыдъяло: 31 декабре уйшоре коркад кызэд но омелалэн ваез вань ке, вуоно аре одно ик шудо луод.

Шотландиысь Выль ар уйшор вуон азьын котькуд коркан ӧсъёсты усьтыса возё. Часъёс 12 пол шуккем бере, ӧсэз ворсало. Озьы коркась келяло вужзэ арез, лэзё — выльзэ. Нош куное мыныкузы, сьӧразы басьто пичи эгыр: сое кушто куно пумитась муртлэн каминаз, гураз, тылыз отын кема-кема мед ӝуалоз шуыса.

Болгариын Выль ар уе час 12 пол шуккем бере, тылэз кысо но ог-огзэс чупалляло. Болгаръёс шумпото, ӝӧк сьӧрын кин ке кизьнылэ ке: со, пе, Выль аре одно ик шудбур вае.

Удмуртъёс вазен Выль арез мартэ пусйыло вылэм: соку, пе, музъем сайка, гырись-кизисьлэн выль арез кутске. Тыр ӝӧкен пумитам сяна, чаклалозы вылэм, Выль ар нуналэ гурзы но буш медам луы шуыса. Отын пӧртэм пыжиськемъёс-пӧрамъёс, шыд-ӝукъёс луозы вылэм. Выль арлы шуыса, сур пӧзьтӥллям.

Выль ар нуналэ кинлэсь ма каремзэ, верамзэ, дорад кинлэсь пырамзэ чаклаллязы. Кылсярысь, корка та нуналэ нырысь ик воргорон пыремез умоен лыдъязы. Соин ик гуртысь воргоронъёс ӵукна ик ог-огзы доры ветлыны тыршыло, пе, вал. Пырыса соос сӥзьылӥллям тыро, нянё-вӧё, ныло-пиё, шудо-буро улон.

Православной религие выжемзы бере, удмуртъёс но Выль арез ӟучъёс сямен ик январе пусйыны ӧдъязы, январез куд-ог интыосын Выль ар толэзен нималлям.

Пӧртэм странаос, пӧртэм калыкъёс, пӧртэм сямъёс… Нош огез ваньмызлэн огкадь: Выль аре адямиос котькытын но ог-огзылы сӥзё шуд, тазалык но тупаса улон.

(«Азьлане», 2008 ар, №101-102)

Фото: pixabay.com/ru

Следите за самым важным и интересным в Telegram-каналеТатмедиа

 

Без социаль челтәрләрдә:  ВКонтакте, ВКонтакте, ТикТок, Ютуб, Одноклассники, Телеграм, Яндекс.Дзен

 

Район тормышына кагылышлы иң мөһим яңалыкларыбызны Балтаси_Хезмэт телеграм каналыбызда да укыгыз.


Оставляйте реакции

0

0

0

0

0

К сожалению, реакцию можно поставить не более одного раза :(
Мы работаем над улучшением нашего сервиса

Нет комментариев

Теги: ​​​​​​​31-тӥ толсуре ӵапак 12 часэн чеберъям кыз вайёсын ӝуатскозы яркыт тылъёс